Zakrzowska świątynia.
W 1831 r. wybudowany został w parafii Zakrzów obecnie stojący kościół pod wezwaniem Św. Mikołaja. Jego projektodawcą był inspektor budowlany Fritsche. Projekt został zatwierdzony w 1824 r. Pierwsza msza św. Została odprawiona prawdopodobnie 24 października 1830 r. Ostatecznie prace budowlane zakończono w 1831 r.
Kościół ten, dwuczłonowy z wieżą wbudowaną w korpus, został wzniesiony w stylu klasycystycznym. Świątynia została ustawiona na linii wschód – zachód. Jej długość wynosiła 33 m, szerokość 14 m; wysokość wieży ok. 33 m. Prezbiterium zostało zamknięte prostą ścianą, przy nim od południa zbudowano kaplicę z emporą na piętrze posiadającą własne wejście. Była ona (empora) przeznaczona dla dworu w Steblowie. Od północy przylegała do prezbiterium zakrystia, również z emporą na piętrze dla dworu zakrzowskiego.
Nawę kościoła, szerszą w stosunku do prezbiterium, wybudowano w kształcie prostokąta o wymiarach 19mx12m. Przy niej, od zachodu, wzniesiono kwadratową wieżę z przybudówkami po bokach, objętymi bryłą korpusu. Świątynia została wyposażona w 19 okien: 9 dużych i 10 małych. Z wymienionych dużych dwa to witraże, umieszczone w przedniej części nawy przedstawiające śś Floriana i Elżbietę.
Chór muzyczny był wsparty na sześciu słupach, z dwoma skrzydłami, tzw. pawłaczami. Tutaj w środkowej części chóru, na wprost głównego ołtarza ustawione były 16-sto głosowe organy, zbudowane w 1869 r.
Kościół posiadał trzy ołtarze murowane oraz jeden drewniany. Ołtarz główny poświęcony św. Mikołajowi, biskupowi, wybudowano w stylu klasycystycznym. W jego nastawie umieszczone było tabernakulum, po bokach którego usytuowano postacie dwóch klęczących aniołów. Na przedłużeniu tegoż zainstalowano półotwarty baldachim z krucyfiksem w środku. Powyżej rzeźba klęczącego na zamkniętej księdze baranka. W nastawie ołtarzowej, przyległej do ściany wschodniej prezbiterium, umieszczony został dużej wielkości obraz św. Mikołaja z klęczącymi obok niego dwoma aniołami. Po bokach nastawy ustawiono figury apostołów Piotra i Pawła. Powyżej na baldachimie wspartym na dwóch kolumnach umieszczono postać Boga Ojca, któremu oddają cześć aniołowie. Twórcą obrazu był malarz O. Baendel. Przed tak wyposażonym ołtarzem dzień i noc paliła się wieczna lampka.
W nawie kościoła, po stronie Ewangelii, zbudowany został ołtarz Najświętszej Maryi Panny. Jego instalacja miała miejsce w 1853 r. W centrum nastawy znajdował obraz Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus. Po jego bokach ustawiono figury Anny i Joachima. W łuku wspartym na dwóch kolumnach umieszczono symbole godności królewskiej.
Po stronie lekcji ustawiony był ołtarz pod wezwaniem św. Józefa. Podobnie jak poprzedni tak i ten posiadał drewnianą nastawę sięgającą sufitu. Jej centrum stanowił obraz św. Józefa autorstwa O. Baendla. Spod jego pędzla wyszedł również poprzedni – Najświętszej Maryi Panny. Po bokach ołtarza ustawione były figury śś Ambrożego i Augustyna. Powyżej w łuku wspartym na dwóch kolumnach symbol lilii i korony. W zwieńczeniu umieszczono słońce z inicjałami imienia Syna Bożego.
W kaplicy, po stronie lekcji, przylegającej do prezbiterium zainstalowano czwarty ołtarz , poświęcony św. Annie. Zakupiono go z ofiar wiernych. Jego instalacja została zakończona 26 lipca 1892 r. W jego drewnianej nastawie znajdował się obraz św. Anny obejmującej prawym ramieniem Córkę a lewą ręką wskazującej fragment rozwiniętego zwoju Pisma Świętego. Obok ustawiono figury śś Franciszka z Asyżu i Jana Nepomucena. W sklepieniu, wspartym na dwóch kolumienkach zapisano w języku łacińskim: „St. Anna ora pro nobis.”
W prezbiterium, po stronie Ewangelii, znajdowała się drewniana ambona z baldachimem, na szczycie którego widniała postać Mojżesza z tablicami dziesięciu przykazań. Kazalnica przyozdobiona była postaciami Ewangelistów oraz Dobrego Pasterza. By móc z niej skorzystać należało przejść przez zakrystię. Po przeciwnej stronie usytuowane było baptysterium z marmurową chrzcielnicą. Na jej obwodzie widniał napis w języku polskim: „Idąc tedy nauczajcie wszystkie narody chrzcząc ie w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Mtth 28,19”. Powyżej scena chrztu Chrystusa w Jordanie. Na baldachimie Bóg Ojciec w otoczeniu aniołów. Tak urządzone prezbiterium było oddzielone drewnianymi balaskami.
Dla sprawowania sakramentu pokuty służyły dwa konfesjonały, ustawione w nawie i przyozdobione dwoma obrazami: św. Piotra i św. Marii Magdaleny.
Płaski sufit kościoła był ozdobiony sześcioma dużymi malowidłami. Obraz nad głównym ołtarzem przedstawiał Trójcę Świętą. W tym samy polu umieszczone były cztery mniejsze medaliony Ewangelistów.
W nawie nad przejściem poszczególne medaliony zawierały tematycznie spójne ze sobą sceny. Motywem przewodnim był kult Eucharystii. Pierwszy z nich zawierał scenę z Wieczernika, drugi był ilustracją ofiary krzyżowej Jezusa dokonywanej w czasie Mszy świętej. Trzeci z medalionów, nad organami, przedstawiał scenę adoracji Najświętszego Sakramentu przez chóry anielskie.
Dwa z wymienionych sześciu medalionów były umieszczone nad bocznymi ołtarzami. Malowidło nad ołtarzem Matki Bożej przedstawiało męczeństwo św. Barbary zaś obraz nad ołtarzem św. Józefa był ilustracją sceny pokłonu pasterzy betlejemskich nowonarodzonemu Jezusowi.
Opisane malowidła zostały namalowane przez Emila Hudka z Polskiej Cerekwi pod nadzorem wrocławskiego architekta Jana Schlichta w 1930 r.
Kościół w Zakrzowie przyozdobiono kilkoma wolnostojącymi drewnianymi figurami. Na pierwszym miejscu należałoby wymienić figurę Najświętszej Maryi Panny wg opisu księgi Apokalipsy św. Jana 12,1. Została ona zakupiona przez członkinie Kongregacji Mariańskiej. Jej poświęcenia dokonano w niedzielę Trójcy Świętej 15 czerwca 1919r.
Kolejna figura – Serca Pana Jezusa – została zakupiona przez członków bractwa Serca Pana Jezusowego a jej poświęcenie odbyło się w niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego 16 kwietnia 1922 r.
W 1931 r. pan Juliusz Piegza, mieszkaniec Steblowa, przekazał parafii św. Barbary pochodzącej rzekomo z dawnej, bliżej nieznanej, kaplicy. Figura ta została wykonana około połowy XIX wieku.
W tyle świątyni przy drzwiach głównych umieszczone były figury śś Alojzego Gonzagi i Antoniego z Padwy.
Oprócz tego zakrzowski kościół przyozdobiony był obrazami: św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus (z dawnej drewnianej świątyni, zawieszony w zakrystii), Matki Bożej Częstochowskiej (przywieziony przez parafian z Częstochowy w poł. XIX wieku) i św. Judy Tadeusza (dar rodziny Gregor z Byczenic w 1939 r.).
Kościół zakrzowski posiadł dwoje drzwi. Główne, wykonane z drzewa dębowego o silnych okuciach zdobione ornamentyką roślinną z napisem łacińskim: „Hic Domus Dei et Porta Coeli” (Oto Dom Boży i brama Niebios). Tka zwane wejście boczne znajdowało się po stronie północnej.
Od zachodu do nawy przylegała kwadratowa wieża dzwonów z przybudówkami po bokach objętymi bryłą korpusu. Kopuła wieży pokryta została łupkiem a od 1929 r. miedzianą blachą. Wieża posiadała ażurową galeryjkę z małymi wieżyczkami w narożnikach. W przybudówkach umieszczone były schody wiodące na chór muzyczny. W 1929 r. zastąpioną je konstrukcją metalowo-betonową.
W wieży umieszczone były cztery dzwony. Podczas I wojny światowej dwa z nich zostały zdjęte dla potrzeb armii niemieckiej. W 1919 r. ze składek parafian zakupiono nowe o dźwiękach „a” i „cis”. Ich poświęcenia dokonano w niedzielę 1 lutego 1920 r. po uroczystej sumie. W czerwcu 1939 r. wyżej opisane, ze względu na niezadowolenie wiernych, zostały zamienione na nowe o dźwiękach „a” i „h”. Dzwony wykonała firma ludwisarska Otto-Hemlingen. Dzwonnica posiadała pięć dużych okien i dwa małe określane mianem bliźniaczych. Na jej fasadzie znajdowały się dwie nisze z umieszczonymi w nich figurami śś Wawrzyńca i Mikołaja pochodzących z poprzedniej drewnianej świątyni. Nad głównym wejściem wykonany był w stylu neobarokowym portal ujęty parami pilastrów. W kluczu tegoż widniała data zakończenia budowy świątyni: 1831
Konsekracja powyższego kościoła dokonana została w 1847 r. przez ks. Biskupa Daniela Latusska, sufragana wrocławskiego. Dzień obchodu pamiątki konsekracji wyznaczono na niedzielę po wspomnieniu św. Antonim z Padwy.
Rys historyczny o parafii w Zakrzowie
Nazwa miejscowości prawdopodobnie wywodzi się od jej położenia: za kierzem, za krzewami. Najstarsza wzmianka dot. parafii pochodzi z roku 1285. W 1305r. osada zakrzowska umieszczona została w spisie miejscowości odprowadzających dziesięcinę na rzecz biskupa wrocławskiego.
Pierwotnie na terytorium parafii składało się kilka wiosek. Były to: Byczenice (pierwsza wzmianka 1531r.), Gniewów (1635 r.), Kochaniec (do 1820 r. majątek ziemski rodziny von Gaschin w Polskiej Cerekwi), Pulów (wioska istniała już w 1787 r.), Steblów (pierwsza informacja w 1532 r.) oraz Zakrzów.
W 1925 r. nastąpiła zmiana w kształcie terytorium. Pulów przyłączono do parafii Ostrożnica a Gniewów do parafii Polska Cerekiew.
W 1347r. mieszkańcy Zakrzowa na mocy umowy ślubnej zawartej między księciem Władysławem z Koźla a Jarosławem von Sternberg, zobowiązani zostali do corocznego odprowadzania sumy 60 marek na rzecz Małgorzaty, córki Jarosława. Zobowiązanie to miało wygasnąć z chwilą śmierci Małgorzaty. Gdyby wieś tyle nie przynosiła to miał do tego wpłynąć czynsz z folwarku Bąków, położonego w granicach wsi.
Za pontyfikatu papieża Bonifacego IX, w 1397r. został zbudowany w Zakrzowie drewniany kościół, pod wezwaniem świętych Wawrzyńca, diakona i Mikołaja, biskupa z obchodem odpustu parafialnego w niedziele po wspomnieniu św. Wawrzyńca. Następne świątynię zostały wzniesione kolejno w 1687r. i 1831r. Ostatniemu Domu Bożemu nadano tytuł św. Mikołaja, biskupa z prawem do odpustu parafialnego w dniu 6 grudnia.
W 1847r. pismem z dnia 14 maja papież Pius IX nadał zakrzowskiej wspólnocie wiernych przywilej uzyskania odpustu zupełnego w niedzielę po święcie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. I tak otrzymano drugi odpust po tym, który związany był z obchodem uroczystości patrona świątyni, św. Mikołaja, biskupa. Wspomniany przywilej został udzielony dzięki fundacji, jaką założyli Franciszek i Franciszka Małek z Zakrzowa.
W roku 1688 wioska posiadała nowo wybudowaną szkołę. Została ona wzniesiona staraniem mieszkańców Zakrzowa. Jej kierownikiem był Wacław Skupień, krewny proboszcza. Dla swego użytku wierni zakrzowscy posiadali wspólną studnię położoną niedaleko probostwa. Im również służyły akuszerki, pouczone w sposobie udzielania chrztu świętego.
Na terenie miejscowości zlokalizowane były w 1806r. dwa młyny wodne, ponadto dwie karczmy i jeden warsztat kowalski. W 1887r. wioska posiadała własny urząd pocztowy, a w 1899r. uzyskała połączenie kolejowe z Koźlem. W 1919r. osada zakrzowska liczyła 1388 mieszkańców zajmujących 301 domostw.
W odniesieniu do nazwy miejscowości warto zauważyć, iż w dokumencie z 1305 r. wieś nazywana jest „Zacraw” zaś akt wizytacji biskupiej z 1679 r. podaje „Zakrzow”. W 1783 r. F. A. Zimmermann w „Beyträge zur Beschreibung von Schlesien“ opisując wioskę Zakrzów przedstawia ją jako „Sakrau, Zakrow”.
W księgach metrykalnych Parafii Zakrzów najstarsze zapisy (z roku 1766) nazwę miejscowości przedstawiają jako „Sakrau”. Nazwa ta stosowana jest do 1936 r.
Godnym uwagi jest również fakt, iż jedna z pieczęci parafialnych sprzed 1945 r. w otoku miała napis „SIG[I]L[LUM]: ECCLESIAE SAKRAVIENSIS.”(Pieczęć Kościoła zakrzowskiego), tzn. iż łacińska nazwa miejscowości to Sakrav, co mogło być przyczynkiem do stworzenia odpowiednika w języku niemieckim „Sakrau”, gdzie literkę „V” odczytano jako „U”.
Z analizy materiału źródłowego wynika, iż stosowano dwa określenia opisujące wioskę Zakrzów(Zakrzow) oraz Sakrau.
W 1936r. miejscowość zamieniono na Rosengrund. Po zakończeniu II wojny światowej powrócono do pierwotnej nazwy.
Od kilku już wieków wierni zakrzowskiej parafii w dzień Bożego Narodzenia gromadzą się w swej świątyni na Eucharystii zwanej Mszą Pasterzy. W tym to dniu wznoszono modły ku Bogu dziękując za dar Bożej Dzieciny, za dar życia.
W myśl zapisu najstarszej z zachowanych ksiąg ogłoszeń parafialnych w 1888r. Mszę św. w dzień Narodzenia Pańskiego sprawowano „za gminę steblowską”. Wobec faktu zaginięcia w czasie działań wojennych Kroniki Parafii nie sposób jednoznacznie podać przyczynę i rok ustanowienia wspomnianej intencji.
Wg przekazywanej z pokolenia na pokolenie wiedzy steblowianie poprosili o odprawianie Pasterki „po ich myśli” po ustaniu zarazy cholery, która dotknęła mieszkańców parafii w XIXw. Zachowana kopia księgi pogrzebów z lat 1806-1860 pozwala wskazać, iż rok 1855 mógł być czasem owego doświadczenia. Fakt ten potwierdza notatka z ówczesnej gazety powiatowej „Koseler Kreisblatt”. W tym to roku odeszło do wieczności 101 parafian w tym na cholerę zmarły 24 osoby (10 z Zakrzowa; 10 ze Steblowa; dwie z Gniewowa i dwie z Pulowa).
Zważywszy na fakt, iż wioska Steblów nie należała do najludniejszych należy przypuszczać, iż zaraza budziła obawy i lęki co do dalszego istnienia osady. Wydaje się, iż był to powód, dla którego proszono o sprawowanie Eucharystii w dzień Narodzin Boga – Dawcy Życia w intencji Steblowian.
Proboszczowie (lata posługi) w okresie od XVIII w. do XXI wieku
Ks. Thomas Langer (1757-1784)
Ks. Józef Heylle (1784-1791?)
Ks. Jerzy Zimmermann (1793-1802)
Ks. Tadeusz Burghardt (1802 -1806)
Ks. Józef Adamczik (1807-1839)
Ks. Józef Stuchly (1839-1871)
Ks. Józef Rostek ( 1872-1884)
Ks. Jan Heptner (1885-1892)
Ks. Karol Wallowy (1892-1920)
Ks. Ferdynand Puzik (1920-1972)
Ks. Stefan Jenek (1973-2012)
Ks. Marek Wieczorek (2012-
Opracował Artur Glombik
Bibliografia:
- Głombik Artur, Parafia św. Mikołaja w Zakrzowie koło Koźla w latach 1742-1945, Nysa 1992, maszynopis.
- Glombik Artur, Cmentarz przykościelny w Zakrzowie koło Koźla w latach 1679 – 1914, Kraków 2008, maszynopis
Warto zajrzeć do publikacji książkowych:
Fandrych Erwin, Pałac z marzeń, Historia Zakrzowa na tle losów rodzin zamieszkujących pałac, Zakrzów 2011
Wilpert Artus, Z całego serca, Wiersze i opowiadania Marii Baron, Opole 1999
Tzw. „nowy cmentarz”
27 września 1914 r. dokonano poświęcenia cmentarza zwanego nowym o powierzchni 1 ha. Przeznaczono go do użytku mieszkańców parafii zarówno katolików jak i niekatolików.
Przygotowania związane z instalację tegoż rozpoczęto około 1860 r. Już wtedy czyniono starania, ze względu na niewielką powierzchnię użytkową dotychczasowego oraz wzrastającą liczbę parafian, o uzyskanie zezwolenia władzy cywilnej i kościelnej na założenie nowego pola grzebania zmarłych. Jednak ówczesne władze biskupia i administracyjna nie wyraziły zgody z powodu niedogodnej lokalizacji. Projekt uwzględniaj dwa: tzw. Wiesenland – łąki na skraju wioski Zakrzów w niewielkiej odległości od rzeki oraz tzw. steblowską górę (Stöblauer Berg). Największą trudnością stanowiło uzyskanie odpowiedniej wielkości gruntu. W 1907 r. ówczesnemu proboszczowi, ks. Karolowi Wallowemu udało się przekonać czterech właścicieli pól by odstąpili je parafii za odpowiednim wynagrodzeniem.
Nowy projekt przewidywał lokalizację cmentarza na zboczu przy drodze do Polskiej Cerekwi w odległości około 250 m od kościoła. W 1908 r. uzyskano stosowne zgody. Prace instalacyjne rozpoczęto we wrześniu 1908 r. a zakończono w sierpniu 1910 r. Grunt cmentarza podzielono na dwie równe po 50 arów części. Do użytku przeznaczono jedną połowę położoną bliżej drogi.
W pierwszym etapie prac wykonano: ogrodzenie – masywny płot wraz z bramą i dwoma furtkami, kostnicę – murowaną w stylu neogotyckim, położoną w górze cmentarza. W drugim etapie posadzono lipy wzdłuż dwóch alei. Układ tychże pomyślany został na planie krzyża. Na ich przecięciu ustawiony został duży krzyż z napisem upamiętniającym prawdopodobnie fundatora tej części cmentarza lub krzyża: „Fundator Josef Wyrobisch, R.i.p. +1910” Od strony drogi posadzono kilka drzewek barwinka (Immergrün Baum) zaś wzdłuż ogrodzenia żywotniki.
Tak przygotowany cmentarz poświęcono w niedzielę 27 września 1914 r. Benedykcji dokonał ks. Karol Wallowy
Prezentacja "Cmentarza"